Το δημογραφικό πρόβλημα θα μας απασχολήσει πολύ και στο μέλλον. Ο προβληματισμός για την αντιμετώπισή του είναι πραγματικά μεγάλος. Το Κ-Report των Κώστα Καλλίτση και Παύλου Τσίμα που κυκλοφορεί καθημερινά σε συνδρομητική βάση με πολύ πλούσια ύλη δημοσίευσε μια σύνοψη σχετικού θέματος από το Nature. Τα «Παιχνίδια Εξουσίας» αναδημοσιεύουν:
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η γήρανση αποτελεί τον βασικό παράγοντα πίσω από τη μείωση του πληθυσμού. Στις χώρες όπου τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται, το ποσοστό των ανθρώπων ηλικίας 65 ετών και άνω προβλέπεται να σχεδόν διπλασιαστεί, από 17% σε 31% μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Καθώς το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται, η ζήτηση για φυσική και οικονομική υποστήριξη μεγαλώνει, αλλά η προσφορά καθυστερεί. Για τις περισσότερες χώρες που ελπίζουν να αναστρέψουν την πτώση της γονιμότητας, υπάρχουν εργαλεία. Ποια είναι αυτά;
Τα δεδομένα δείχνουν ότι τα «μπόνους γέννας» αποδίδουν μέτρια αποτελέσματα στη γονιμότητα. Η Αυστραλία εισήγαγε το 2004 μπόνους 3.000 δολαρίων, που αργότερα αυξήθηκε σε 5.000 (βλ. go.nature.com/4mgrwsc). Αν και η πολιτική αυτή οδήγησε σε 7% περισσότερες γεννήσεις βραχυπρόθεσμα, δεν είναι σαφές αν οι οικογένειες απέκτησαν περισσότερα παιδιά συνολικά ή απλώς τα απέκτησαν νωρίτερα. Επιπλέον, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι τέτοια κίνητρα μπορεί να υπονομεύσουν την ισότητα των φύλων και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, δίνοντας προτεραιότητα στην αύξηση του πληθυσμού έναντι της προσωπικής επιλογής, περιορίζοντας την πρόσβαση σε αντισύλληψη και άμβλωση και ενισχύοντας παραδοσιακούς ρόλους φύλου.
Πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις, όπως λένε, είναι οι γενναιόδωρες γονικές άδειες και οι επιδοτήσεις για παιδική φροντίδα και στέγαση. Οι σκανδιναβικές χώρες υπήρξαν πρωτοπόρες σε αυτές τις επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένης της άδειας για πατέρες. Εκεί η μείωση της γονιμότητας υπήρξε πιο αργή σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη — αν και συνεχίζεται.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να γίνει περισσότερα, όπως η μεγαλύτερη αναγνώριση της αξίας της φροντίδας. «Όλα όσα αφορούν τη δημιουργία παιδιών — η κυοφορία, η γέννα, η σίτιση — αντιμετωπίζονται ως φθηνή εργασία», λέει η Κατζ Ρόθμαν. Οι χώρες όπου οι πατέρες συμμετέχουν περισσότερο στη φροντίδα των παιδιών τείνουν να έχουν υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας. Μια μελέτη στη Βουλγαρία, Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Ρωσία συνέδεσε τη μεγαλύτερη πατρική συμμετοχή με αυξημένη πιθανότητα η μητέρα να αποκτήσει δεύτερο παιδί και να εργάζεται πλήρως. Ωστόσο, η υψηλότερη αποτίμηση της φροντίδας θα μπορούσε να αυξήσει το κόστος ανατροφής ενός παιδιού.
Δεν υπάρχει «μαγική λύση». Καμία πολιτική δεν θα αποκαταστήσει τα ποσοστά γονιμότητας σύντομα, λένε οι ερευνητές. Ακόμη και μικρές βελτιώσεις, όμως, μπορούν να λειτουργήσουν ως σημαντικό «μαξιλάρι», που θα επιβραδύνει την πτώση και να δώσει στις χώρες χρόνο να προσαρμοστούν. Κι η προσαρμογή χρειάζεται περισσότερη προσοχή, τονίζει η Τζ. Σκιούμπα, πρόεδρος του Population Reference Bureau στην Ουάσιγκτον. «Αν οι άνθρωποι δεν κάνουν παιδιά για πολλούς λόγους, είναι καλύτερο να επενδύσουμε τον χρόνο, τα χρήματα και τις ιδέες μας στην προσαρμογή», λέει.
Ορισμένες στρατηγικές μπορούν να εξυπηρετήσουν και τους δύο στόχους. Η ενίσχυση του εργατικού δυναμικού στον τομέα της φροντίδας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να ενθαρρύνει τη δημιουργία οικογενειών και ταυτόχρονα να καλύψει τα κενά στη φροντίδα ηλικιωμένων. Άλλες πολιτικές θα μπορούσαν να σταθεροποιήσουν τα συνταξιοδοτικά και κοινωνικά προγράμματα, όπως η αύξηση του ανώτατου ορίου φόρου κοινωνικής ασφάλισης στις ΗΠΑ.
Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, όπως ήδη κάνουν κάποιες χώρες, είναι μια άλλη επιλογή. Κατά μέσο όρο, ένας 70χρονος το 2022 είχε την ίδια γνωστική ικανότητα με έναν 53χρονο το 2000, σύμφωνα με δεδομένα από 41 ανεπτυγμένες και αναδυόμενες οικονομίες. Οι ηλικιωμένοι που παραμένουν παραγωγικοί — είτε μέσω εργασίας είτε μέσω φροντίδας εγγονιών — μπορούν επίσης να δουν βελτίωση στην υγεία τους και λιγότερη μοναξιά.
Ωστόσο, τέτοιες αλλαγές προκαλούν αντιδράσεις. Στη Ρωσία το 2018 και στη Γαλλία το 2023, οι προτάσεις για αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης οδήγησαν σε διαδηλώσεις. «Δεν χρειάζεται, όμως, να σημαίνει ότι υποχρεώνεις τους ανθρώπους να εργάζονται μέχρι τα βαθιά γεράματα», λέει η Ρεβέκκα Ζέρζαν από το UNFPA. Σύμφωνα με την Goldman Sachs, σε πολλές χώρες τα εργασιακά χρόνια ήδη επιμηκύνονται, ακόμη και χωρίς μεγάλες συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις.
Η μετανάστευση αποτελεί έναν ακόμη μοχλό. Μπορεί να καλύψει ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε πλουσιότερες χώρες συνδέοντάς τες με τα υψηλά ποσοστά γεννήσεων σε φτωχότερες, λέει ο Σούμαχερ. Οι μετανάστες ενισχύουν τα φορολογικά έσοδα και την καινοτομία, ακόμη κι αν δεν λαμβάνουν οι ίδιοι τις παροχές που συμβάλλουν στη χρηματοδότησή τους. Η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία έχουν χαλαρώσει τους κανόνες μετανάστευσης, καλύπτοντας έτσι κάποια κενά. Ωστόσο, η μετανάστευση παραμένει πολιτικά ευαίσθητο ζήτημα και η «διαρροή εγκεφάλων» βλάπτει τις χώρες προέλευσης.
Ο Γκίτελ-Μπάστεν καλεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να σκεφτούν πιο σφαιρικά: «Είναι πολύ πιο εύκολο να εξαλειφθεί η παιδική φτώχεια παρά να αυξηθεί η γονιμότητα». Ακόμη και αν κάποιες κοινωνικές πολιτικές δεν «ξεκλειδώσουν μαγικά ένα επιπλέον παιδί ανά οικογένεια», λέει η Ζέρζαν, «θα έχεις ανθρώπους πιο ευτυχισμένους, υγιείς και με δυνατότητα να συνδυάσουν εκπαίδευση και εργασία. Αυτό δημιουργεί έναν κόσμο με περισσότερη ελπίδα. Και με περισσότερη ελπίδα, ίσως οι άνθρωποι αποκτήσουν τον αριθμό παιδιών που πραγματικά επιθυμούν».
Η Σκιούμπα συμφωνεί. Ο δρόμος για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ευημερήσουν, λέει, «είναι ο ίδιος δρόμος που μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να θέλουν να αποκτήσουν παιδιά».
Οι ερευνητές προσθέτουν ότι ένας μικρότερος πληθυσμός μπορεί να έχει και πλεονεκτήματα: λιγότερη πίεση στο περιβάλλον και μεγαλύτερες επενδύσεις σε κάθε άτομο. Όμως το κλειδί είναι μια σταθερή οικονομία· χωρίς αυτήν, η δημοσιονομική πίεση μπορεί να επιδεινώσει τις περιβαλλοντικές ζημιές, να αποδυναμώσει τα συστήματα υποστήριξης και να υπονομεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει λόγος αισιοδοξίας. «Αν επενδύσεις στην υγεία και την εκπαίδευση, που ενισχύουν την παραγωγικότητα, τότε ένας ελαφρώς μικρότερος πληθυσμός μπορεί στην πραγματικότητα να αυξήσει το ΑΕΠ», λέει ο Γκίτελ-Μπάστεν. «Η μείωση της γονιμότητας είναι καταστροφή μόνο αν δεν προσαρμοστούμε» καταλήγει.
0 Σχόλια