Ντύθηκε άντρας και σκότωσε τον Τούρκο γαμπρό της. Έγινε η Κριτσωτοπούλα το έπος του Διαλλινά

Γρηγόρης Κεντητός

Η Ροδάνθη ήταν κόρη ιερέα στην Κριτσά της Κρήτης. Οι Τούρκοι σκότωσαν την οικογένειά της, την άρπαξαν και τη φυλάκισαν για να την παντρευτεί ο φονιάς τους. Τη νύχτα του γάμου, τον μαχαίρωσε και το ’σκασε μεταμφιεσμένη σε άντρα. Έφτασε στο βουνό, βρήκε το λημέρι των ανταρτών και πήρε το ψευδώνυμο Σπανομανώλης. Δεν είχε μούσι – και δεν είχε πια και ζωή. Επέλεξε την εκδίκηση.

Αυτό δεν είναι παραμύθι. Είναι το έπος της Κριτσωτοπούλας, το κορυφαίο έργο του Μιχάλη Διαλλινά, γραμμένο το 1912 με στόχο να ξυπνήσει τον κρητικό λαό σε εποχές αναβρασμού και εθνικών προσδοκιών. Σε μια Ελλάδα που ακόμη δεν είχε ενωθεί με την Κρήτη, ο Διαλλινάς συνέθετε ηρωικά έπη, όχι για λόγιους αλλά για χωρικούς. Και γι’ αυτό, τον ήξεραν όλοι απέξω.

Ο ίδιος ήταν πολυταξιδεμένος δικηγόρος και ερευνητής. Όμως δεν έγραφε για τις πόλεις. Έγραφε για το Καινούριο Χωριό. Για τους ανώνυμους αγωνιστές. Για γυναίκες που σήκωσαν μαχαίρι αντί για μοιρολόι. Τα έργα του ανεβαίναν σε αυλές, σε πλατείες, σε πανηγύρια. Κι όταν δεν υπήρχε θέατρο, γίνονταν οι ίδιοι οι θεατές οι ηθοποιοί.

Η Κριτσωτοπούλα, το Καπετάν Καζάνης και τα άλλα του ποιήματα γράφτηκαν σε κρητική έμμετρη παράδοση, με δεκαπεντασύλλαβο στίχο και ζευγαρωτή ρίμα. Μα δεν είναι απλώς στιχουργήματα – είναι εθνικά παραμύθια με βάση αληθινά γεγονότα, δοσμένα με δύναμη, χιούμορ, και τραγικότητα.

Στην Κριτσωτοπούλα, η ηρωίδα όχι μόνο σκότωσε τον δυνάστη της αλλά εντάχθηκε και στην επανάσταση. Πολέμησε δίπλα στους άντρες χωρίς να αποκαλυφθεί. Πέθανε στη μάχη και την αναγνώρισαν μόνο όταν την έγδυσαν. Όχι για να την ντροπιάσουν, αλλά για να θαυμάσουν. Τη γυναίκα που ντύθηκε πολεμιστής.

Ο Διαλλινάς δεν δίστασε να βάλει στόμα Τούρκων να μιλούν με άλλον ρυθμό, για να μη λερώσουν τον στίχο του κλέφτικου τραγουδιού. Δεν έκοψε σκηνές για να γίνει “καλλιτεχνικά άρτιος”. Προτίμησε να πει όλη την αλήθεια, ακόμα κι αν θύμιζε περισσότερο δημοτικό τραγούδι παρά θέατρο.

Την ώρα που οι Αθηναίοι έγραφαν επιθεωρήσεις και σαλόνια, ο Μιχάλης Διαλλινάς έστηνε έπη για τον λαό του, με ρίμα, σπαθί και σιωπή. Κι όταν πέθανε το 1927, τα χειρόγραφά του συνέχισαν να παίζονται δεκαπενταύγουστο, από χωρικούς, σε χωριά, όπως του άξιζε.

πηγή