Αργύρης Παφίλης: Βόιο. Το τέμπλο του Αγίου Αχιλλείου στον Πεντάλοφο!

 

Αριστούργημα της ξυλογλυπτικής τέχνης στέκει το τέμπλο του ναού φτιαγμένο από ξύλο καρυδιάς με την τεχνική του «τρυπητού» ή του «σκαλιστού στον αέρα» δηλαδή με διαμπερή κενά ανάμεσα στα θέματα.

Oι τεχνίτες βαθιά επηρεασμένοι από την τέχνη του δυτικοευρωπαϊκού μπαρόκ που κυριαρχεί στην εκκλησιαστική ξυλογλυπτική, ιδιαίτερα στο τέλος του 18ου αιώνα, δημιουργούν συνθέσεις με σκηνές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη καθώς και από το φυτικό και ζωικό βασίλειο.

Από τις ποδιές και τους κεταμπέδες ως τα κεμέρια, την Ρίζα του Ιεσαί και τα λυπηρά, ένας συμβολικός αλλιώτικος κόσμος ξεπροβάλλει πλασμένος από χέρια μυθιστορηματικά.

Λουλούδια, φτερωτές γοργόνες, γρύπες, δικέφαλοι αετοί, λέοντες φύλακες, πουλιά που ορμούν σε φρουτιέρες με σταφύλια, οι πρωτόπλαστοι με το φίδι και τη μηλιά, άνθρωποι με τρομπέτες, άγγελοι που κρατούν βασιλική κορώνα πάνω από την κεφαλή του Αγίου Πνεύματος και αρματωμένοι άγιοι καβαλάρηδες, παρουσιάζονται σε σκηνές με έντονη δράση.

Στους δαντελωτούς κιονίσκους αλληλοσυμπλέκονται φυτικά μοτίβα και πουλιά ψηλόλιγνα που κρατούν στα ράμφη τους φίδια και ανεβαίνουν προς τα κιονόκρανα στριφογυρίζοντας όπου η ανησυχία τους γαληνεύει και υποτάσσεται από τους δώδεκα αετούς που υψώνονται με απειλητική διάθεση. Στην κορυφή του τέμπλου πάνω στους τεράστιους επιχρυσωμένους φτερωτούς δράκους στέκουν τα λυπηρά και ο μεγαλόπρεπος σταυρός με τα σύμβολα των ευαγγελιστών.

Το τέμπλο, θαυμάσιο έργο, το έφτιαξαν ξυλογλύπτες από τον Γοργοπόταμο της Κόνιτσας, το παλιό Τούρνοβο, του οποίου οι κάτοικοι ήσαν άριστοι τεχνίτες αφού το κύριο επάγγελμά τους ήταν η ξυλογλυπτική. Πρόκειται για τους ξυλογλύπτες Κωνσταντίνο (Κωτούλα) και Δημήτριο, παιδιά του Αναστάση ή Τάση Σκαλιστή.

Από τα δύο αδέλφια Απόστολο και Αναστάσιο (Τάσης) ξεκινά το γενεαλογικό δέντρο των Σκαλιστάδων. Ο Κωνσταντίνος (Κωτούλας) και ο Δημήτριος εκτός από το τέμπλο του Αγίου Αχιλλείου δούλεψαν στην μητρόπολη Καστοριάς, στο Λεσκοβίκι της Β. Ηπείρου, σε ναό του Γαλαξιδίου και αλλού. Μαζί με τον πατέρα τους Τάση δούλεψαν το μνημειακό τέμπλο του Αγίου Αθανασίου Ιωαννίνων. Για την δημιουργία του δούλεψαν δέκα χρόνια(1830-1840). Το έτος κατασκευής του τέμπλου του Αγίου Αχιλλείου δεν αναφέρεται.

Ο Κωνσταντίνος (Κωτούλας) ήταν παππούς του ιερέα Κωνσταντίνου Σκαλιστή (παπα-Κώστας) ο οποίος ζούσε στο Επταχώρι όπου εξασκούσε και την ξυλογλυπτική τέχνη και ήταν γιός του Βασίλη Σκαλιστή. Σε συνέντευξή του στα 1978 αναφέρει: Οι παλιοί δούλευαν όλοι μαζί οικογενειακώς. Ήταν ένα συνεργείο γερό από 20-30 άτομα.

Στην εκκλησιαστική ξυλογλυπτική χρησιμοποιείται κυρίως η καρυδιά για την αντοχή της, δουλεύεται εύκολα, δεν έχει ίνες που να ανοίγουν και έχει θαυμάσια όψη. Το δέντρο πρέπει να κοπεί χειμώνα, όταν κατεβαίνουν οι χυμοί του. Μπαίνει τρία-τέσσερα χρόνια σε τρεχούμενο νερό για να «σκοτωθεί», να φύγει δηλαδή τελείως ο χυμός του κι έτσι να γίνει ανθεκτικότερο και να μη σκεβρώνει. Ύστερα το στεγνώνουν πρώτα στη σκιά και μετά στον ήλιο. Στη συνέχεια βάζουν τα ξύλα στο λινέλαιο για να γίνει μαλακότερο κατά την κατεργασία ή το βάζουν για έξι μήνες στο ελαιόλαδο.

Λίγα λόγια για τους ζωγράφους του ναού.

Ο ναός είναι ζωγραφισμένος από δύο συνεργία ζωγράφων. Το πρώτο συνεργείο αποτελείται από τους ζωγράφους αδελφούς Νικόλαο και Θεόδωρο από τα Ιωάννινα οι οποίοι τοιχογράφησαν το ανατολικό τμήμα του ναού μέχρι λίγο πιο έξω από το τέμπλο. Όμως η εργασία του συνεργείου διακόπηκε, πιθανότατα για λόγους οικονομικούς. 1745 / το<ν> ηστοριογράφον τα ονομα<τα> / νικολάου θεοδόρου θεοδ/[…]του […]ιω[ ]/[—] λάμπρο θεο[…] κι γιόργο .

Οι ζωγράφοι αυτοί επιμελήθηκαν την πλήρη τοιχογράφηση του καθεδρικού ναού του Αγίου Νικολάου Κοζάνης το 1730.

Τον υπόλοιπο ναό ζωγράφισαν οι Χιοναδίτες ζωγράφοι Κωνσταντίνος και Μιχαήλ Μιχαήλ το 1774΄΄.

Στο υπέρθυρο της εισόδου τον Άγιο Αχίλλειο ζωγράφισε το 1906 ο Ηπειρώτης Νικόλαος εκ χωρίου Τούρνοβο, τον σημερινό Γοργοπόταμο της Κόνιτσας, δι’ εξόδου Αθανασίου ιερέως Κ. Σιαλάτη, εις μνήμην αυτού. Πρόκειται για τον ζωγράφο Νικόλαο Βούρη, γιό του ξυλογλύπτη Γεωργίου Βούρη. Μαθητή των Χιοναδιτών αγιογράφων Χριστοδούλου και Θωμά Μαρινάδων.

Αργύρης Παφίλης

 

πηγή